فکر و تفکر - تعریف

 آشنایی با فکر، یکی از ابزارهای شناخت؛ و تفکر، چگونگی بهینه و هدفمند کردن فکر

در مباحث قبل مختصر مطالبی در باب عقل، ویژگی ها و نحوه ی بکارگیری آن در مواجهه با کنش های روزمره ی خود بیان کردیم. در ادامه ی مطالب به بررسی و مطالعه ی یکی دیگر از قوّه های شناخت، یعنی «فکر» میپردازیم.

متأسفانه در فرهنگ لغات فارسی نظیر معین، دهخدا، عمید و ... تعاریفی دوری از فکر و تفکر به ثبت رسیده که خواننده با مراجعه به آن تعریف دقیق و ملموسی از این واژه دستگیرش نخواهد شد. به عبارتی دگر، این تعاریف فکر و تفکر را دانشی بدیهی در ذهن خواننده تلقی میکنند و تنها عبارات مترادف آن را به خواننده می آموزند. به ناچار باید سراغ تعاریف علمی و تخصصی این واژه رفته و این مبحث را بطور تئوریک دنبال کنیم.

در تعریف فکر میتوان گفت، یکی از اعمال ذهنی بشر است که با بکارگیری آن، بشر توان شناخت و یا تحلیل مسائل به صورت تجربی و استدلالی را خواهد داشت. آنچه مسلم است، این است که استفاده از هر ابزاری -چه مادی و چه مجازی- دارای قواعد و اصول خاص خود می باشد تا استفاده کننده را در صورت پیروی از آن، به هدفی مطلوب و شایسته ی صرف هزینه برساند. فکر نیز از این قاعده، مستثنی نیست و به بکار گیری صحیح و هدفمند از فکر، «تفکر» گفته میشود. البته آنچه در باور عموم میگذرد این است که تفکر به فکر کردن به هر شاخه و زمینه ای و به هر طریقی اطلاق میگردد آما آنچه معنای حقیقی تفکر است، هدفمند و بجا استفاده کردن از قوه ی فکر است. چه بسا افرادی که بسیار فکر میکنند، اما به نتیجه ی مطلوب و درخوری نمیرسند و بلعکس، عده ی کمی هدفمند و بهینه فکر میکنند و به نتایج مفید و قابل توجهی دست می یابند.

بهتر است نگاهی به تعاریف مختلفی که متفکران بزرگ در باب چیستی تفکر ارائه کرده اند بیندازیم:

ویناک در کتاب روان‌شناسی تفکر،‌ تفکر را چنین تعریف می‌کند: «تفکر سازمان دادن و تجدید سازمان در یادگیری گذشته جهت استفاده در موقعیت فعلی است».

به بیانی ساده تر ویناک عقیده دارد تفکر، به اندوخته های ذهن در شاخه ای که فکر در آن لحظه روی آن متمرکز شده رجوع میکند، و با انجام فرایندهای مختلف آن را سازمان یا تجدید سازمان میبخشد تا به هدف و نتیجه ی مطلوبی دست پیدا کند.

ایسون تفکر را «فرایندی رمزی و درونی می داند که منجر به یک حوزه شناختی می‌گردد که نظام شناختی شخص متفکر را تغییر می‌دهد».

به عبارتی ایسون تفکر را ابزاری برای تشکیل یک حوزه ی شناختی معرفی میکند که توسط آن فرد قادر خواهد بود به ابعاد مختلف شناختی دیگری درباره ی آنچه به آن فکر میکند دست پیدا کند که نهایتاً منجر به شناخت بهتر موضوع مربوطه خواهد شد.

سولسو،‌ معتقد است که «تفکر فرایندی است که از طریق آن یک بازنمایی ذهنی جدید به وسیلة تبدیل اطلاعات و تعامل بین خصوصیات ذهنی، قضاوت، انتزاع، استدلال و حل مسئله ایجاد می‌گردد».

تعریف ساده دیگری که توسط یکی از معلمین بزرگ تفکر بیان شده چنین است: «تفکر، کنترل هدفمند فکر است».

همانطور که قبلاً بیان شد، این تعریف به این معنی ست که فکر ما در اختیار ما باشد و در راستای نیازها و اهدافی که ترسیم کرده ایم به پیش رود. همانند یک کشتی که به بندر مقصد حرکت می کند نه به هر جایی که باد آن را ببرد. تفکر یعنی رام و اهلی کردن فکر. فکر ما خودسر است و از این شاخه به شاخه دیگر میپرد و نمی توان آن را روی یک موضوع متمرکز نمود و مسیر پیمایش آن قابل پیش بینی نیست. لذا تفکر باعث می شود که عنان فکر در دست متفکر باشد و بدین وسیله وی را در رسیدن به سرمنزل مقصود کمک میکند.

در مباحث بعد با مکانیزم فکر و چگونگی عملکرد آن آشنا خواهیم شد.

منابع:

[۱]- روانشناسی تفکر - ویناک - به نقل از سایت دانش تفکر

[۲]- انجمن حرفه ای متفکران و محققان مرکز کانادا